УДК 37.013.2
Ігнатовіч Івона Антонаўна
УА «Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы», г. Гродна
Навуковы кіраўнік – А. М. Лапкоўская, дацэнт кафедры прыродазнаўчых і лінгвістычных дысцыплін і методык іх выкладання ГрДУ ім. Янкі Купалы
УМОВЫ ВЫКАРЫСТАННЯ ІНТЭРАКТЫЎНЫХ СРОДКАЎ ПРЫ НАВУЧАННІ НА І СТУПЕНІ АГУЛЬНАЙ СЯРЭДНЯЙ АДУКАЦЫІ
У цяперашні час ідзе станаўленне новай сістэмы адукацыі, арыентаванай на ўваходжанне ў сусветную адукацыйную прастору, акрамя таго, у асяроддзі тэлевізійных экранаў і дысплеяў камп’ютараў, вырасла ўжо цэлае пакаленне школьнікаў, якое ад папярэдніх адрозніваюцца асаблівым спосабам успрымання інфармацыі: у сучасных дзяцей, якія сядзяць за школьнай партай, вельмі высокая патрэба ў візуальнай інфармацыі і глядзельнай стымуляцыі. У сувязі з гэтым, сучасны падыход да навучання павінен накіроўвацца на ўвядзенне ў працэдуру навучання навізны, наканаванай адметнымі рысамі дынамікі фарміравання жыцця і дзейнасці, асаблівасцю розных тэхналогій навучання і патрэбамі чалавека, грамадства і краіны ў выпрацоўцы ў вучняў грамадска карысных ведаў, поглядаў, рыс і якасцей характару, узаемаадносін і вопыту паводзін.
Змест адукацыі ўзбагачаецца новымі працэсуальнымі ўменнямі, развіццём здольнасцей аперыраваць інфармацыяй, творча вырашаць педагагічныя праблемы з акцэнтам на індывідуалізацыю адукацыйных праграм. Яшчэ нядаўна вырашыць гэтыя задачы не ўяўлялася магчымым у сілу адсутнасці рэальных умоў для іх выканання пры традыцыйным падыходзе да адукацыі і традыцыйных сродках навучання, у большай ступені арыентаваных на класна-ўрочную сістэму заняткаў. Дасягнуць мэты адукацыі дапамогуць новыя педагагічныя і інфармацыйныя тэхналогіі.
Такія педагогі і навукоўцы як Я. А. Бандарэнка, А. А. Журына, Т. М. Каджаспірава, А. В. Смірноў, Т. І. Доўгая, М. А. Пятрова, адзначаюць, што выкарыстанне інтэрактыўных сродкаў навучання забяспечвае адначасовае выкананне некалькіх дыдактычныя функцый – інфармацыйнай, інтэрактыўнай, кіравальнай. Рэалізацыя інфармацыйнай функцыі забяспечвае перадачу вучэбнай інфармацыі ў аўдыёвізуальнай форме, дазваляе фарміраваць нагляднае ўяўленне аб з’яве ці працэсе, павышае інфармацыйную шчыльнасць навучальных заняткаў, актывізуе працэс успрымання матэрыялу вучнямі і іх увагу, стварае эмацыянальныя адносіны да вучэбнай інфармацыі.
Інтэрактыўная функцыя інфармацыйных сродкаў навучання (ІСН) заключаецца ў арганізацыі інтэрактыўнага ўзаемадзеяння навучэнцаў паміж сабой, настаўнікам і тэхнічнымі сродкамі навучання, пры дапамозе якіх забяспечваюцца разнастайныя спосабы вядзення навучальнага дыялогу, магчымасць выбару варыянтаў навучальнага матэрыялу і рэжыму працы з навучэнцамі. Кіравальная функцыя ІСН прадастаўляе магчымасць не толькі актывізаваць увагу навучэнцаў, але і падрыхтаваць іх да вывучэння вучэбнага матэрыялу, а таксама ажыццявіць зваротную сувязь з мэтай кантролю і карэкцыі атрыманых ведаў. Рэалізацыя гэтай функцыі ў навучанні дазваляе кіраваць псіхалагічнымі працэсамі (адчуванне, успрыманне, асэнсаванне, запамінанне), што станоўча ўплывае на засваенне вучнямі вучэбнай інфармацыі.
Прымяненне інтэрактыўных сродкаў будзе эфектыўным, калі настаўнік максімальна рэалізуе вышэйпаказаныя функцыі ў навучальным працэсе. Гэта, у сваю чаргу, магчыма пры аптымальным спалучэнні апаратнага і праграмнага забеспячэння ІСН і стварэнні настаўнікам умоў для актывізацыі вучэбна-пазнавальнай дзейнасці вучняў на ўроку.
У працэсе адбору тэхнічных прылад і дыдактычных дапаможнікаў неабходна абапірацца на іх спецыфічныя асаблівасці і выразна рэалізаваць названыя функцыі ў вырашэнні адукацыйных задач урока. У сувязі з гэтым можна сцвярджаць, што ІСН з’яўляюцца шматфункцыянальным інструментам навучальнага працэсу. Іх выкарыстанне ў спалучэнні з рознымі камп’ютарнымі праграмамі пашырае дыдактычныя магчымасці прымянення гэтых сродкаў у навучальным працэсе.
Выкарыстанне інтэрактыўнага навучання, лічыць Д. А. Махоцін, павінна ўключаць дзеянні, якія дапамагаюць навучэнцам развіваць ацэначнае і крытычнае мысленне, практыкавацца на рэальных задачах і выпрацоўкі рашэння, набыць навыкі, неабходныя для далейшай эфектыўнай працы па аналагічным праблемах. Аўтар вылучае наступныя характэрныя рысы інтэрактыўнага навучання:
– узаемадзеянне вучняў паміж сабой і настаўнікам (непасрэдна або апасродкавана), якое дазваляе рэалізоўваць у навучанні ідэі ўзаеманавучання і калектыўнай мыследзейнасці;
– працэс зносін «на роўных», дзе ўсе ўдзельнікі такіх зносін зацікаўлены ў ім і гатовы абменьвацца інфармацыяй, выказваць свае ідэі і рашэнні, абмяркоўваць праблемы і адстойваць свой пункт гледжання. Варта заўважыць, што менавіта гэта адлюстроўвае камунікатыўны бок інтэрактыўнага навучання, у тым ліку і з выкарыстаннем сучасных інфармацыйных тэхналогій;
– навучанне «рэальнасці», г.зн. навучанне, заснаванае на рэальных праблемах і сітуацыях акаляючай нас рэчаіснасці; у тым выпадку, калі гэта навучанне не з’яўляецца такім, то яго нельга ў поўнай меры лічыць інтэрактыўным, бо нецікавае (неактуальнае, незапатрабаванае ў дадзены момант) навучальнае заданне ніколі не выкліча ўзаемны водгук для актыўных зносін і адпаведна прыросту асабістага вопыту кожнага суб’екта навучання [1].
В. Г. Смаляніна сцвярджае, што сутнасць працэсу інтэрактыўнага навучання заключаецца ў тым, што педагог праяўляе дапамогу вучню ў дадатку ведаў з мэтай ліквідацыі канкрэтнай цяжкасці.
На думку Н. А. Вінаградавай, абавязковымі ўмовамі арганізацыі інтэрактыўнага навучання з’яўляюцца:
– даверныя, пазітыўныя адносіны паміж настаўнікам і вучнямі;
– дэмакратычны стыль зносін;
– супрацоўніцтва ў працэсе навучання паміж настаўнікам і вучнямі, навучэнцамі паміж сабой;
– апора на асабісты вопыт, уключэнне ў навучальны працэс яркіх прыкладаў, фактаў, вобразаў;
– разнастайнасць форм і метадаў прадстаўлення інфармацыі, формаў дзейнасці вучняў, іх мабільнасць;
– уключэнне знешняй і ўнутранай матывацыі дзейнасці навучэнцаў, выкарыстанне метадаў інтэрактыўнага навучання [2].
Да метадаў інтэрактыўнага навучання ў навуковай літаратуры адносяцца: эўрыстычная гутарка, метад дыскусіі, «мазгавы штурм», метад «круглага стала», метад «дзелавой гульні», трэнінг, «вялікі круг», «кейс метад», дыдактычныя гульні. Інтэрактыўныя метады навучання дазваляюць укараніць у працэс навучання эфектыўныя зносіны, што прадугледжваюць уцягванне вучняў у навучанне ў якасці актыўнага ўдзельніка, а не слухача або назіральніка. Да іх неабходна аднесці:
– метад «мадэрацыі», які дазваляе «прымусіць» людзей дзейнічаць у адной камандзе для распрацоўкі ў самыя кароткія тэрміны канкрэтных прапаноў, накіраваных на рашэнне праблемы;
– метад «кейсаў» (Casestudy);
– метад аналізу сітуацый (вучні і настаўнік удзельнічаюць у непасрэдным абмеркаванні дзелавых сітуацый і задач, узятых з рэальнай практыкі);
– прэзентацыя.
Сучасныя камп’ютарныя тэлекамунікацыі дазваляюць удзельнікам уступаць у «жывы» (інтэрактыўны) дыялог (пісьмовы або вусны) з рэальным партнёрам, а таксама робяць магчымым актыўны абмен паведамленнямі паміж карыстальнікам і інфармацыйнай сістэмай у рэжыме рэальнага часу.
Таму інтэрактыўныя метады – сучасныя, але ўжо шырока вядомыя і актыўна доследныя метады навучання [6, с. 14]. Навуковая супольнасць адзначае асобасна-стваральную ролю інтэрактыўных метадаў навучання і лічыць іх фактарам асобаснага развіцця вучня, якое актывізуе мысленне, стымулюе асобасны рост эмацыйных станаў, момант інтэракцыі актывізуе самааналіз, рэфлексію, мабілізуе волю [2].
Разглядаючы патэнцыял сучасных інтэрактыўных сродкаў навучання [1], вылучым умовы выкарыстання ІСН у навучанні:
– рэалізацыя інтэрактыўнага дыялогу і ўзаемадзеянне ўдзельнікаў адукацыйнага працэсу;
– паляпшэнне ўспрымання складаных для разумення працэсаў або абстрактных паняццяў з выкарыстаннем дынамікі інфармацыйных аб’ектаў на экране і вобразнасці, што выкарыстоўваюцца ў сродках мультымедыя;
– гнуткае кіраванне навучальным працэсам як непасрэдна ў прамым кантакце з настаўнікам на ўроку, так і ў віртуальнай прасторы;
– мабільны і просты пераход да розных відаў нагляднасці;
– інтэграцыя электронных мультымедыйных навучальных матэрыялаў, трэнажораў і праверачных заданняў у адзін педагагічны сродак [3].
Інтэрактыўныя сродкі навучання развіваюцца вельмі дынамічна, адбываюцца буйныя змены ў тэхналогіях доступу да сеткі Інтэрнэт, расце хуткасць перадачы дадзеных і павышаецца даступнасць сеткі Інтэрнэт, пашыраецца дыяпазон мабільных прылад.
Як адзначаюць Я. І. Віштынецкі і А. А. Крывашэеў, выкарыстанне ІКТ у сферы адукацыі павінна ставіць сваёй мэтай рэалізацыю такіх задач як:
– падтрымка і развіццё сістэмнасці мыслення вучня;
– падтрымка ўсіх відаў пазнавальнай дзейнасці вучня ў набыцці ведаў, развіцці і замацаванні навыкаў і ўменняў;
– рэалізацыя прынцыпу індывідуалізацыі навучальнага працэсу пры захаванні яго цэласнасці [4].
Інтэрактыўны – значыць такі, які ўмее ўзаемадзейнічаць або знаходзіцца ў рэжыме гутаркі, дыялогу з кім-небудзь (чалавекам) ці чым-небудзь (напрыклад, персанальным камп’ютарам). Такім чынам, інтэрактыўнае навучанне – гэта, у першую, дыялогавае навучанне, у працэсе якога існуе сувязь паміж педагогам і вучнем.
Адметныя рысы дадзенага ўзаемадзеяння заключаюцца ў наступным:
– знаходжанне суб’ектаў адукацыі ў адной сэнсавай прасторы;
– калектыўная паглыбленне ў праблемную вобласць вырашаемай задачы, г.зн. уключэнне ў агульную творчую прастору;
– зладжанасць у падборы сродкаў і спосабаў рэалізацыі рашэння задачы;
– калектыўнае ўваходжанне ў блізкі пачуццёвы стан, перажыванне сугучных эмоцый, спадарожнага прыняцця і выканання пастаўленых задач.
Змест інтэрактыўнага навучання заключаецца ў тым, што навучальны працэс арганізаваны такім чынам, што амаль усе без выключэння вучні становяцца залучанымі ў працэс пазнання, яны маюць магчымасць разумець і ўсведамляць з нагоды таго, што яны разумеюць і ведаюць [2]. Калектыўная работа вучняў, у працэсе пазнання, засваення вучэбнага матэрыялу значыць, што кожны робіць свой асаблівы індывідуальны ўклад, ідзе абмен ведамі, думкамі, метадамі працы. Пры гэтым, усё гэта адбываецца ў абстаноўцы добразычлівасці і ўзаемнай дапамогі, што дае магчымасць не толькі набываць новыя веды, але і развівае саму пазнавальную дзейнасць, перакладае яе на больш высокія формы кааперацыі і супрацоўніцтва.
Вельмі часта, вучань мае патрэбу ў дапамозе і тлумачэннях, пры гэтым асяроддзе віртуальнага навучання і мультымедыя-тэхналогіі як раз і з’яўляюцца тымі «памочнікамі», якія змогуць паспрыяць у ідэнтыфікацыі пэўных цяжкасцей [5].
Асноўныя вартасці інтэрактыўных форм навучання:
– фарміраванне актыўнай-пазнавальнай і разумовай работы вучняў;
– прыцягненне вучняў у працэс пазнання, асваення новага матэрыялу не ў якасці бяздзейных слухачоў, а ў якасці актыўных удзельнікаў размовы;
– фарміраванне уменняў і навыкаў аналізу і мыслення;
– павышэнне матывацыі да даследавання дысцыплін, вучэбнага плана;
– фарміраванне спрыяльнай, стваральнай атмасферы на ўроку;
– фарміраванне рэгулятыўных кампетэнцый ў вучняў;
– зніжэнне часткі традыцыйнай аўдыторнай дзейнасці і павышэнне аб’ёму самастойнай работы вучняў;
– фарміраванне уменняў і здольнасцей валодання перадавымі тэхнічнымі сродкамі і тэхналогіямі апрацоўкі даных;
– развіццё уменняў і навыкаў самастойна выяўляць дадзеныя і вызначаць узровень іх дакладнасці;
– інтэрактыўныя тэхналогіі гарантуюць бесперапынны кантакт вучняў з настаўнікам.
Такім чынам, сутнасць працэсу інтэрактыўнага навучання заключаецца ў тым, што педагог аказвае вучню дапамогу ў дадатковых ведах з мэтай вырашэння канкрэтнай праблемы. У інтэрактыўнага навучання мноства пераваг у параўнанні з іншымі відамі навучання.
ІСН могуць быць выкарыстаны на любым этапе ўрока:
– для абазначэння тэмы ўрока;
– у пачатку ўрока з дапамогай пытанняў па вывучаемай тэме, ствараючы праблемную сітуацыю;
– як суправаджэнне тлумачэння настаўніка (прэзентацыі, формулы, схемы, малюнкі, відэафрагменты і г.д.);
– для кантролю вучняў.
Падрыхтоўка падобных урокаў патрабуе яшчэ больш дбайнай падрыхтоўкі, чым у звычайным рэжыме. Складаючы ўрок з выкарыстаннем ІС, неабходна прадумаць паслядоўнасць тэхналагічных аперацый, формы і спосабы падачы інфармацыі на вялікі экран. Ступень і час мультымедыйнай падтрымкі ўрока могуць быць рознымі: ад некалькіх хвілін да поўнага цыклу.
Вылучаюць наступныя магчымасці выкарыстання ІС у класе: выкарыстанне развівальных камп’ютарных праграм, магчымасці камп’ютара дазваляюць павялічыць аб’ём прапануемага для азнаямлення матэрыялу.
Выкарыстанне такіх праграм дазваляе не толькі ўзбагачаць веды, але і выкарыстоўваць камп’ютар для больш поўнага азнаямлення з прадметамі і з’явамі, якія знаходзяцца па-за межамі ўласнага вопыту дзіцяці. Павышаць крэатыўнасць дзіцяці; уменне апераваць сімваламі на экране манітора, спрыяе аптымізацыі пераходу ад наглядна-вобразнага да абстрактнага мыслення; выкарыстанне творчых і рэжысёрскіх гульняў стварае дадатковую матывацыю пры фарміраванні вучэбнай дзейнасці; індывідуальная праца з камп’ютарам павялічвае колькасць сітуацый, якія дзіця можа вырашыць самастойна.
Адной з умоў выкарыстання ІС ў навучанні вучняў на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі з’яўляецца выкарыстанне мультымедыйных прэзентацый.
Мультымедыйныя прэзентацыі дазваляюць прадставіць навучальны і развівальны матэрыял як сістэму яркіх апорных вобразаў, напоўненых вычарпальнай структураванай інфармацыяй у алгарытмічныя парадку. У гэтым выпадку задзейнічаюцца розныя каналы ўспрымання, што дазваляе закласці інфармацыю не толькі ў фактаграфічным, але і ў асацыятыўным выглядзе ў памяць дзяцей.
Мэта такой падачы развіццёвай і навучальнай інфармацыі – фарміраванне ў вучня сістэмы думкаўтварэння. Падача матэрыялу ў выглядзе мультымедыйнай прэзентацыі скарачае час навучання, вызваляе рэсурсы здароўя школьнікаў.
Выкарыстанне на занятках мультымедыйных прэзентацый дазваляе пабудаваць адукацыйны працэс на аснове псіхалагічна карэктных рэжымаў функцыянавання ўвагі, памяці, разумовай дзейнасці, гуманізацыі зместу навучання і педагагічных узаемадзеянняў, рэканструкцыі працэсу навучання і развіцця з пазіцый цэласнасці.
Такім чынам, умовамі выкарыстання ІСО ў навучанні вучняў на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі з’яўляюцца:
- Суб’ектыўныя ўмовы:
– наяўнасць ў суб’екта дзейнасці выяўленай патрэбы і ўстойлівых матываў яе ажыццяўлення, прыняцце ім мэты і праграмы дзейнасці;
– вопыт арганізацыі і ажыццяўлення дзейнасці: тэарэтычная падрыхтаванасць, сфарміраванасць уменняў і практычных дзеянняў, і аперацый;
– адпаведнасць зместу і характару дзейнасці індывідуальных асаблівасцей суб’екта;
– эмацыянальна-псіхалагічны і фізічны стан суб’екта дзейнасці.
- Аб’ектыўныя ўмовы:
– арганізацыйныя і асяроддзевыя: пераканаўчая матывацыя і выразная пастаноўка мэты дзейнасці, рацыянальнае планаванне, арганізацыя кантролю, аб’ектыўная ацэнка; добразычлівы маральна-псіхалагічны клімат у класе; адпаведныя прынятым нормам вытворча-бытавыя і санітарна-гігіенічныя ўмовы дзейнасці;
– рэсурсныя ўмовы: матэрыяльна-тэхнічнае, інфармацыйнае і кадравае забеспячэнне дзейнасці (кампетэнтныя кіраўнікі і арганізатары, сувыканаўцы, выканаўцы) [5].
На ўроках ствараюцца такія ўмовы ўзаемадзеяння, якія псіхалагічна матывуюць ў вучняў патрэбу выказвацца адкрыта і напрамую.
У вучняў на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі фарміруецца разгорнутая навучальная дзейнасць пры дапамозе асваення арганізацыйнымі, лагічна-маўленчымі, пазнавальнымі і кантрольна-ацэначнымі ўменнямі і навыкамі, асабісты вопыт культуры паводзін у сацыяльным і прыродным асяроддзі, супрацоўніцтва ў розных відах дзейнасці.
Урокі з выкарыстаннем інтэрактыўнага абсталявання не толькі ажыўляюць навучальны працэс (што асабліва важна, калі ўлічваць псіхалагічныя асаблівасці вучняў на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі, у прыватнасці доўгая перавага наглядна-вобразнага мыслення над абстрактна-лагічным), але і павышаюць матывацыю навучання, навучанне з прымяненнем інтэрактыўнага абсталявання ў сілу сваёй нагляднасці, маляўнічасці і прастаты, прыносяць найбольшы эфект, які дасягаецца павышаным псіха-эмацыйнага фону вучняў на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі пры ўспрыманні навучальнага матэрыялу. Вырашаючы праблему інфарматызацыі школы, нельга забываць пра асноўныя інструменты працы настаўніка і вучня: дошка, крэйда, ручка, сшытак – сёння гэтыя традыцыйныя інструменты паўстаюць у новым выкананні – інтэрактыўная дошка.
Зыходзячы з вышэйпададзенага вынікае, што працэс навучання вучняў на І ступені агульнай сярэдняй адукацыі, пры выкарыстанні інтэрактыўных сродкаў будзе эфектыўны, калі ў навучанні выкарыстоўваюцца разнастайныя інтэрактыўныя сродкі (інтэрактыўная дошка, сканер, камп’ютар), якія прымяняюцца на кожным этапе ўрока ў пэўнай сістэме і паслядоўнасці і выконваюць функцыі у адпаведнасці з мэтай навучання.
Бібліяграфічны спіс
- Махотин, Д.А. Интерактивное обучение на уроках экономики / Д.А.Махотин – [Электронный ресурс] – Режим доступа : http://som.fio.ru/getblob.asp?id=10017463. – Дата доступа : 23.03.2020.
- Виноградова, Н.А. Интерактивная предметно-развивающая и игровая среда детского сада. Учебное пособие / Н. А. Виноградова, Н.В. Микляева. – М., 2011. – 208 с.
- Кларин, М.В. Интерактивное обучение – инструмент освоения нового опыта / М.В. Кларин // Педагогика. – 2000. – № 7. – С. 12–18.
- Виштынецкий, Е. И. Вопросы информационных технологий в сфере образования и обучения / Е. И. Выштынецкий, А. О. Кривошеев // Информационные технологии. – 2008. – № 2. – С. 32–37.
- Трайнев, В. А. Информационные коммуникационные педагогические технологии: учеб. пособие / В.А.Трайнев, И.В. Трайнев. – 3-е изд. – М., 2008. – 110 с.