УДК 37.013.2
Урублеўская Вераніка Іванаўна
УА «Гродзенскі дзяржаўны ўніверсітэт імя Янкі Купалы», г. Гродна
Навуковы кіраўнік – А. М. Лапкоўская, дацэнт кафедры прыродазнаўчых і лінгвістычных дысцыплін і методык іх выкладання ГрДУ ім. Янкі Купалы
ФОРМЫ АРГАНІЗАЦЫІ СУМЕСНАЙ ДАРОСЛА-ДЗІЦЯЧАЙ ДЗЕЙНАСЦІ Ў ПРАЦЭСЕ ПАЭТАПНАГА ФАРМІРАВАННЯ КАМУНІКАТЫЎНЫХ УМЕННЯЎ У СТАРШЫХ ДАШКОЛЬНІКАЎ
Зносіны, з’яўляючыся складанай і шматграннай дзейнасцю, патрабуюць спецыфічных ведаў і ўменняў, якімі чалавек авалодвае падчас засваення сацыяльнага вопыту, назапашанага папярэднімі пакаленнямі. Высокі ўзровень камунікатыўнасці выступае залогам паспяховай адаптацыі чалавека ў любым сацыяльным асяроддзі, што вызначае практычную значнасць фарміравання камунікатыўных уменняў з самага ранняга дзяцінства.
Важным складнікам адукацыйнага асяроддзя педагогікі развіцця і дыялогу, з’яўляюцца – адносіны паміж удзельнікамі адукацыйнага працэсу. Гэта адносіны паміж педагогам і дзецьмі. У сваіх працах Д. Б. Эльконін падкрэсліваў, што для дзіцяці вобраз дарослага, з’яўляецца не проста чынам іншага чалавека, а чынам, у першую чаргу, сябе самога, сваёй уласнай будучыні, увасобленым у асобе «іншага». Таксама Д. Б. Эльконін меркаваў, што «з пэўнага моманту развіцця дзіцяці – гэта заўсёды «два чалавекі – ён і дарослы». Таму менавіта гэты аспект адукацыйнага працэсу і ўносіць змены ў існуючыя структуры адукацыі. Працэс узаемадзеяння педагога і дзіцяці з’яўляецца цэнтральным для ўсёй сферы дашкольнай адукацыі [1].
Формай арганізацыі дзейнасці дашкольніка, якая валодае вялікімі патэнцыяльнымі магчымасцямі для фарміравання камунікатыўных уменняў з’яўляюцца сумесныя гульні – творчыя, рухомыя, дыдактычныя, развівальныя з дарослымі.
Гульня – гэта асноўны від дзейнасці дзяцей дашкольнага ўзросту. Гэта палажэнне з’яўляецца агульнапрызнаным у педагогіцы дашкольнага дзяцінства. Аб ролі гульні в жыцця дзіцяці сказана шмат пераканаўчых слоў. Гульня, якая з’яўляецца самым блізкім і даступным відам дзейнасці, змяшчае ў сабе невычэрпныя магчымасці для паўнавартаснага развіцця дашкольніка. Аднак у традыцыйнай практыцы дашкольнай адукацыі гульня адступае на другі план. Безумоўна, педагогі ўключаюць гульнявыя моманты, сітуацыі і прыёмы ў розныя віды дзіцячай дзейнасці, але развіццё гульні як свабоднай самастойнай сумеснай з аднагодкамі дзейнасці не надаюць належнай увагі. Адсюль можна сказать, што трэба асобае значэнне надавать дзіцячым гуляням.
Напрыклад, гульні з правіламі (па даследаваннях Ж. Піяжэ, Д. Б. Эльконіна) служаць для старшых дашкольнікаў практыкаваннямі ў адносінах з іншымі людзьмі: яны дапамагаюць ім усвядоміць свае абавязкі, якія выступаюць тут у выглядзе ўсеагульных правілаў; падысці да разумення нормаў маралі, ўсёабдуманных патрабаванняў справядлівасці, абавязацельстваў, якія кожны чалавек мае перад сабой. Гэтыя гульні ставяць дзяцей перад неабходнасцю дамовіцца, спланаваць справы, выяўляюць здольнасць дзіцяці да дзелавога супрацоўніцтва. Нягледзячы на тое, што супрацоўніцтва дзяцей працягвае насіць практычны характар і быць звязаным з рэальнымі справамі дзяцей, яно набывае па-за сітуацыйны характар. Гульні з правіламі становяцца стымулам удасканалення ў дзяцей камунікатыўных уменняў. Менавіта такая форма гульні, на думку Л. А. Венгера, мае вызначальнае значэнне ў развіцці дзіцяці, яго сацыялізацыі [2].
Аднак, традыцыйна праблема зносін разглядалася ў кантэксце творчых, сюжэтна-ролевых гульняў дзяцей (Т. В. Антонава, Р. і. Жукоўская, Р. І. Іванкова, Е. В. Зварыгіна, С. Л. Навасёлава і іншыя).
Як адзначаюць Т. В. Антонава, Н. А. Іванкова, у раляой гульні існуе два выгляды зносін: уласна гульнявое і арганізацыйнае. Гульнявыя зносіны вызначаюцца сюжэтам, зместам гульні і ажыццяўляецца ад імя узятых на сябе роляў. Арганізацыйнае зносіны маюць месца пры выбары тэмы гульні, вызначэнні складу удзельнікаў, размеркаванні роляў, кантролем за выкананне правілаў паводзін у гульні. Менавіта гэты від зносін спрыяе развіццю «грамадскасці» (А. П. Усава). На думку аўтараў: «выхаваўчую працу па развіцці арыентацыі на аднагодка важна спалучаць з навучаннем дзяцей самой тэхніцы зносін камунікатыўным уменням як асноўным спосабам выражэння адносін адзін да аднаго» [2].
Але найбольш эфектыўнай формай у даросла-дзіцячай дзейнасці пры вырашэнні задач фарміравання камунікатыўных уменняў у дзяцей старэйшага дашкольнага ўзросту з’яўляецца праектаванне. Бо у аснову метаду праектаў закладзена ідэя аб накіраванасці пазнавальнай дзейнасці дашкольнікаў на вынік, які дасягаецца ў працэсе сумеснай працы педагога, дзяцей над пэўнай практычнай праблемай (тэмай). Вырашыць праблему або працаваць над праектам у дадзеным выпадку значыць – прымяніць неабходныя веды і ўменні з розных раздзелаў адукацыйнай праграмы дашкольнікаў і атрымаць адчувальны вынік.
Спецыфікай выкарыстання метаду праектаў у дашкольнай практыцы з’яўляецца тое, што дарослым неабходна «наводзіць» дзіця, дапамагаць выяўляць праблему або, нават правакаваць яе ўзнікненне, выклікаць да яе цікавасць і «ўцягваць» дзяцей у сумесны праект, пры гэтым не перашчыраваць з апекай і дапамогай бацькоў.
Метад праектнай дзейнасці можна выкарыстоўваць у працы са старэйшымі дашкольнікамі. Гэты ўзроставы этап характарызуецца больш устойлівай увагай, назіральнасцю, здольнасцю да пачаткаў аналізу, сінтэзу, самаацэнцы, а таксама імкненнем да сумеснай дзейнасці. У праекце можна аб’яднаць змест адукацыі з розных абласцей ведаў, акрамя таго, адкрываюцца вялікія магчымасці ў арганізацыі сумеснай пазнавальна-пошукавай дзейнасці дашкольнікаў, педагогаў і бацькоў.
Вылучаюць 4 асноўныя этапы праектнай дзейнасці: падрыхтоўчы, канструктыўны, тэхналагічны, заключны.
На падрытоўчым этапе перад дашкольнікамі ставіцца праблема-ўсведамленне патрэб ва ўсіх сферах дзейнасці чалавека. На гэтым этапе дашкольнікі павінны ўсвядоміць, зразумець, навошта і чаму ім трэба выконваць праект, якое яго значэнне ў іх жыцці і жыцці грамадства. Перад імі ставіцца канкрэтная мэта – атрыманне ў выніку дзейнасці карыснага прадукту, які можа насіць як сацыяльны, так і асабісты характар.
На канструктыўным этапе ідзе планаванне тэхналогіі, дзе дзеці ажыццяўляюць такія дзеянні, як падбор інструментаў і абсталявання, вызначэнне паслядоўнасці тэхналагічных аперацый, выбар аптымальнай тэхналогіі. Асноўным сродкам дзейнасці выступае асабісты вопыт дзяцей, вопыт педагога, бацькоў, а таксама ўсе рабочыя інструменты і прыстасаванні. Вынікамі дзейнасці дзяцей з’яўляецца набыццё новых ведаў, уменняў.
На 3 тэхналагічным этапе дзеці выконваюць тэхналагічныя аперацыі, карэктуюць сваю дзейнасць. Мэта гэтага этапа – якаснае і правільнае выкананне працоўных аперацый. Прадмет дзейнасці – стварэнне матэрыяльнага прадукту, атрыманне ведаў, уменняў і навыкаў. Сродкі – інструменты і абсталяванне, з якімі працуе дзіця. Вынік тэхналагічнага этапу – набыццё новых ведаў, уменняў і навыкаў.
На заключным этапе адбываецца канчатковы кантроль, карэктаванне і выпрабаванне праекта. Дзеці аналізуюць праведзеную імі працу, устанаўліваюць, ці дасягнулі яны сваёй мэты, які отрымаўся вынік іх сумеснай працы [3].
Можна зрабіць выснову аб тым, што этапы фарміравання камунікатыўных уменняў павінны ахопліваць усе кампаненты камунікатыўнай дзейнасці, тым самым спрыяючы інтэрыярызацыі засваяльных уменняў і ўсвядомленаму іх прымяненню дзецьмі старэйшага дашкольнага ўзросту.
Бібліяграфічны спіс
- Анцупова, Г. Л. Давай поиграем! / Г. Л. Анцупова. – Ростов на Дону, 2000. – 54 с.
- Артемова, JI. Формирование общественной направленности ребенка-дошкольника в игре / Л. В. Артёмова. – Киев: Высшая школа., 1988. – 159 с.
- Выготский, Л. Избранные психологические исследования / Л. С. Выготский. – М., 1996. – 448 с.