УДК 371.13
Навуковы кіраўнік – А. М. Лапкоўская, кандыдат філалалагічных навук, дацэнт; дацэнт кафедры прыродазнаўчых і лінгвістычных дысцыплін і методык іх выкладання
У сучаснай педагогіцы пытанні актывізацыі пазнавальнай дзейнасці школьнікаў ставяцца да адной з найбольш актуальных праблем, якія ўключаюць як сацыяльныя, так і псіхолага-педагагічныя аспекты.Першы з іх складаецца з тым, што ў сучасным грамадстве адбываюцца глыбокія пераўтварэнні ва ўсіх сферах жыцця людзей. Усё гэта патрабуе ад маладога чалавека, які ўступае ў жыццё, актыўнасці і самастойнасці. У сувязі з гэтым значна важней, чым даць дзіцяці пэўны багаж ведаў, уменняў і навыкаў, школа павінна паклапаціцца аб далучэнні сваіх выхаванцаў да метадам і прыёмам самастойнага пазнання.Самастойная работа на ўсіх этапах гістарычнага развіцця школы заўсёды з’яўлялася неад’емнай часткай працэсу навучання, але розныя былі яе характар, месца ў навучальным працэсе, арганізацыя і кіраўніцтва ёю з боку настаўніка.У дарэвалюцыйнай школе самастойная работа выконвалася вучнямі галоўным чынам дома падчас падрыхтоўкі ўрокаў і зводзілася пераважна да зубрэння.Зусім іншы характар носіць самастойная работа вучняў у сучаснай школе. Яна грунтуецца на ясным разуменні імі задач, якія ставяцца настаўнікам. Самастойная работа павінна ўзбуджаць ўвагу, цікавасць і творчасць дзяцей, яна павінна вучыць дзяцей вучыцца.Самастойная работа – гэта такая работа, якая выконваецца без непасрэднага ўдзелу настаўніка, але па яго заданні, у спецыяльна прадстаўленае для гэтага час, пры гэтым навучэнцы, свядома імкнуцца дасягнуць пастаўленыя мэты, ужываючы свае намаганні і выказваючы ў той ці іншай форме вынік разумовых або фізічных (альбо тых і іншых разам) дзеянняў. Эфектыўнасць самастойнай работы вучняў у працэсе навучання ў многім залежыць ад умоў яе арганізацыі, ад зместу і характару ведаў, логікі, крыніцы ведаў, ад ўзаемасувязі наяўных і меркаваных ведаў у змесце дадзенага выгляду самастойнай работы і г.д. [1, c. 34].Як паказалі даследаванні, самастойная работа вучняў мае пэўную структуру. Яна ўключае тры этапы: падрыхтоўчы, выканаўчы, праверачны. У структуру самастойнай работы ўваходзіць аналіз задання, планаванне работы, выкананне задання, праверка і ацэнка зробленай работы. Асобныя віды самастойнай работы могуць уключаць або ўсё, або некаторыя з гэтых элементаў. Чым больш названых элементаў уваходзіць у самастойную работу вучняў, тым вышэй яе ўзровень, а значыць і ўзровень самастойнасці школьнікаў, развіццё якіх з’яўляецца адной з асноўных мэт арганізацыі самастойнай работы на ўроку.Усе віды самастойнай работы па дыдактычнай мэце можна падзяліць на пяць груп:1) набыццё новых ведаў, авалоданне уменнем самастойна набываць веды;2) замацаванне і ўдакладненне ведаў;3) выпрацоўка ўмення прымяняць веды ў вырашэнні навучальных і практычных задач;4) фарміраванне уменняў і навыкаў практычнага характару;5) фарміраванне творчага характару, ўмення прымяняць веды ў ўскладненай сітуацыі.
Названыя групы цесна звязаныя паміж сабой. Гэта сувязь абумоўлена тым, што адны і тыя ж віды работ могуць быць выкарыстаны для вырашэння розных дыдактычных задач. Напрыклад, з дапамогай эксперыментальных, практычных работ дасягаецца не толькі набыццё ўменняў і навыкаў, але таксама набыццё новых ведаў і выпрацоўка ўмення ўжываць раней атрыманыя веды.
Вялікае месца ў пачатковых класах займае самастойная работа з вучэбнай кнігай, яе тэкстам, ілюстрацыямі, картамі і г.д. Прывіццё культуры чытання, умення работа ваць з кнігай, імкнення да яе цесна звязана з развіццём чалавека, яго вучобай. Мэтай самастойнай работы з кнігай можа быць азнаямленне з яе структурай, беглы прагляд, чытанне асобных кіраўнікоў, пошук адказаў на пэўныя пытанні, вывучэнне матэрыялу, рэферыраванне асобных урыўкаў тэксту або ўсёй кнігі, рашэнне прыкладаў і задач, выкананне кантрольных тэстаў, нарэшце, завучванне матэрыялу на памяць.
Работу з падручнікам па меры неабходнасці выкарыстоўваюць на ўсіх этапах урока. У пачатковых класах шырока ўжываецца самастойная работа з дыдактычным матэрыялам. У цяперашні час дыдактычны матэрыял, які выкарыстоўваецца ў пачатковых класах, вельмі разнастайны, гэта наборы картак з малюнкамі, літарамі, складамі, словамі, задачамі, тэкстамі, лічбамі, разразная азбука, злічальны матэрыял – палачкі, кружкі, мадэлі геаметрычных фігур, трафарэты гародніны, жывёл і г.д.У арганізацыі самастойнай работы вучняў вялікую ролю адыгрываюць метадычныя аб’яднанні настаўнікаў: калектыўнымі сіламі яны могуць ствараць неабходны дыдактычны матэрыял, зборнікі задач, інструкцыйныя карткі з заданнямі, пералікі відаў самастойнай работы школьнікаў у парадку паступовага нарастання цяжкасцей, планы ўрокаў па тэмах з вылучэннем у іх заданняў для самастойных работ вучняў у дыдактычна абгрунтаванай паслядоўнасці. Метадычныя аб’яднанні могуць арганізоўваць паказальныя ўрокі, правядзенне і абмеркаванне якіх дапамагае паляпшэнню методыкі навучання [2, с. 237–238].
Пры правядзенні эксперыментальнага даследавання на базе сярэдняй школы № 32 г.Гродна у 3 класе намі былі выкарыстаны наступныя віды самастойных работ.
Раздзелы «Слова», «Сказ», «Тэкст»
1.З яімі выказваннямі вы згодны?
а) Тэекст складаецца са сказаў.
б) Парадак сказаў ў тэксце не мае значэння.
в) Не кожны тэкст мае тэму.
- Запішыце сказы ў такім парадку, каб атрымаўся тэкст. Якія гэта сказы па мэце выказвання?
У глыбокіх дуплах нахавалі арэхаў. Яны насушылі грыбоў. Цяпер зіма ім не страшна. Вавёркі падрыхтаваліся да зімы.
-
Устаўце замест кропак слова.
Масляк паўзе … , а мыш … .
Мядзведзь … , а малпа … .
Сонца ўзыходзіць на … , а заходзіць на … .
-
Складзіце сказы. З атрыманых сказаў складзіце тэкст.
а) працуе, мама, на , Веры, ферме, даяркай.
б) маці, Вера, дапамагае.
в) выдатную, працу, маці, за, усе, паважаюць.
-
Запішыце сказы ў правільным парадку.
Пастаў чайнік.
Налі вады ў чайнік.
Чакай, пакуль вада закіпіць.
Уключы газ.
Здымі чайнік.
Выключы газ.
Налі чай ў кружку.
- Да слоў гаварыла, забылася, пачалось падбяры словы з процілеглвм значэннем.
- Запішы параўнанні.
У з о р: запаслівы, як вавёрка.
Салодкі пчала
Работа вітая цукар
Лёгкая пух
- Перабудуйце тэкст так, каб атрымаўся дыялог.
Галя на вуліцы сустрэла Сярожу. Яны прывіталіся. У Сярожы ў руках былі кветкі. Галя запытала, для каго кветкі. Сярожа адказаў, што ў яго матулі дзень нараджэння. Дзяўчынка адказала, што гэта вельмі добра, і што калі ў яе матулі будзе дзень нараджэння, яна таксама падорыць кветкі.
- Напішы сказ, каб слова спяць ужывалася ў пераносным значэнні.
Раздзел «Часціны мовы»
- Колькі прыметнікаў у гэтым вершы?
Вечна я ўдзячны
Жытняму хлебу,
Чыстай вадзе
З невялікай крыніцы,
Лесу зялёнаму,
Сіняму небу,
Светлай рачулцы,
Што ў полі бруіцца.
- Прыдумаць па 5 дзеясловаў, якія:
1 група: абазначаюць дзеянне прадмета, якое адбудзеца.
2 група:абазначаюць дзеянне, якое ўжо адбылося.
3 група: абазначаюць дзеянне, якое яшчэ будзе адбывацца.
- Устаўце словы, якія падыходзяць па сэнсе і адпавядаюць пытанню.
Матчыны рукі заўсёды (якія?) … .
За (які?) … язык не пахваляць.
(Якое?) … слова і хворага лечыць.
(Якая?) … работа – крыніца багацця.
- Складзіце сказы па схемах:
а) (хто?) (што робяць?) (што?) (дзе?).
б) (хто?) (што робяць?).
в) (як?)!
- Падбярыце да дадзеных слоў як мага больш падыходзячых па сэнсе слоў, якія называюць прыметы прадмета.
1 група: Вясна – …
2 група: Лес – …
3 група: Дзеці – …
4 група: Яблык – …
- Падкрэслі лішняе слова ў кожным радку.
У з о р: Таня, мама, сабака, бег
а) кінула, уцёк, белы, пайшоў.
б) вясёлы, снег, блакітны, прыгожы.
в) далёка, гадзіннік, учора, вечарам.
Такім чынам, навучанне ў школе будуецца на аснове прынцыпу цеснай сувязі з жыццём, а ўся вучэбна-выхаваўчая работа накіравана на развіццё пазнавальных здольнасцей дзіцяці, на выхаванне ў дзяцей самастойнасці, актыўнасці, ініцыятывы. Адсюль вынікае, што павінны быць створаны такія ўмовы, пры якіх забяспечвалася бы магчымасць актыўнай ролі дзяцей у працэсе навучання, сістэматычнага практыкавання дзяцей у самастойным набыцці і ўжыванні раней атрыманых ведаў да вырашэння разнастайных навучальных і практычных задач.
СПІС ВЫКАРЫСТАНАЙ ЛІТАРАТУРЫ
- Пидкасистый, П.И. Самостоятельная деятельность учащихся / П.И.Пидкасистый. – М. : Педагогика, 1972. – 183 с.
-
Есипов, Б.П. Самостоятельная работа учащихся на уроках / Б.П. Есипов. – М. : Учпедгиз, 1961. – 239 с.