Для станоўчага i больш глыбокага ўспрымання дзецьмi мастацкага твора выхавальнiк можа выкарыстоўваць у сваей рабоце розныя метады i прыёмы, якiя ўлiчваюць узрост дзяцей, iх жыццёвы вопыт. У якасцi прыёму для больш падрабязнага разумення i асэнсавання зместу мастацкага твора можна выкарыстоўваць мадэлiраванне.
Мадэлiраванне – віды ўяўленне розных прадметаў, з’яў, падзей, у якіх вылучаныя і прадстаўлены ў больш ці менш абагульненым выглядзе асноўныя адносіны іх кампанентаў, прычым самі гэтыя кампаненты пазначаныя пры дапамозе умоўных намеснікаў.
Мадэлiраванне – наглядна-практычны метад навучання. Мадэль прадстаўляе сабой абагульнены вобраз iстотных уласцiвасцей мадэлiруемага аб`екта. Метад мадэлiравання, распрацаваны Д. Б. Эльконiным, Н. А. Ветлугiнай, Л. А. Венгерам, заключаецца ў тым, што мышленне дзяцей развiваюць з дапамогай спецыяльных схем, мадэляў, якiя ў нагляднай i даступнай для яго форме ўзнаўляюць скрытыя ўласцiвасцi i сувязi таго цi iншага аб`екта. У аснове метада мадэлiравання ляжыць прынцып замяшчэння. Замяшчацца могуць героi казак, вершаў, апавяданняў. У якасцi мадэляў могуць выкарыстоўвацца кругi, квадраты i iншыя геаметрычныя фiгуры: палоскi, розныя па памеры, па колеры i велiчынi. Замяшчэнне памiж персанажамi асноўваецца на адрозненнях па колеры (кракадзiл – зялёная палоска, сонейка – жоўты круг), па велiчынi (слон – вялiкi шэры авал, мышка – маленькi авал i г. д.).
У сістэматызацыі мадэляў, якія выкарыстоўваюцца ў навучанні дзяцей складання казак, адрозніваюць тры тыпа нагляднага мадэлiравання. Да першага тыпу адносіцца дзеянне замяшчэння, дзелячы мір на замяшчаемых і намеснікаў. У простым варыянце яны даступныя ўжо трохгадовым дзецям. У далейшым у якасці намеснікаў ўсё больш выступаюць не рэальныя прадметы, а ўмоўныя пазначэнні: кругі, квадраты, палоскі розных колераў і памераў. Пазней (у 5 – 6 гадоў) намеснікі становяцца ўсё больш умоўнымі, сімвалічнымі (чорны колер можа азначаць адмоўны персанаж, белы – станоўчы).
Другі тып дзеянняў – выкарыстанне саміх мадэляў. З узростам дзеянне прымянення гатовых мадэляў ўдасканальваецца – дзеці пераходзяць да выкарыстання мадэляў, якія адлюстроўваюць ўсё больш складаны змест.
Трэцім, самым складаным дзеяннем нагляднага мадэлiравання, з’яўляецца пабудова мадэлі. У гэтым выпадку пабудова мадэлі (выбар намеснікаў, устанаўленне суадносін паміж імі, якія адпавядаюць адносінам паміж намеснікамі, аб’ектамі) ажыццяўляецца самім дзіцём.
Метад мадэлiравання з’яўляецца адным з самых эфектыўных метадаў навучання дзяцей складання казак, які дазваляе фарміраваць розныя навыкі складання казак (выбіраць аб’ект, сюжэт, структураваць сачыненне). Навучанне дзяцей выкарыстанню намеснікаў магчыма ўжо ў малодшым дашкольным узросце. Найбольш інтэнсіўна выкарыстоўваецца ў старэйшым дашкольным узросце. Пры навучанні складання казак неабходна паслядоўнае, паэтапнае навучанне дзяцей выкарыстанні мадэляў. Навучанне мадэліраванню мэтазгодна пачынаць з аналізу гатовых казак з выкарыстаннем намеснікаў для вылучэння персанажаў. У навучанні дзяцей складання казак мэтазгодна ўжыванне разнастайных метадаў і прыёмаў працы з мадэлямі. У навучанні дзяцей складання казак на аснове метаду мадэлiравання неабходна ўжываць як індывідуальныя, так і калектыўныя формы работы. У навучанні дзяцей складання казак неабходна выкарыстанне розных відаў мадэляў:
1. Прадметная мадэль – аналагічная прадмеце, прайгравае яго найгалоўныя часткі, канструктыўныя асаблівасці, прапорцыі і суадносін частак у прасторы, ўзаемасувязь аб’ектаў.
2. Прадметна-схематычная мадэль. Структура такой мадэлі павінна быць падобная найгалоўным кампанентаў вывучаемага аб’екта і тым сувязях, адносінах, якія становяцца прадметам пазнання. Істотныя кампаненты і сувязі паміж імі абазначаюцца пры дапамозе прадметаў-намеснікаў і графічных знакаў.
3. Графічныя мадэлі – абагульнены перадаюць розныя віды адносін (графікі, формулы, схемы і т.п.). Гэты выгляд мадэляў выкарыстоўваецца ў асноўным у школе, але некаторыя з іх даступныя і для дзяцей дашкольнага ўзросту.
У ходзе работы з дзецьмі можна выкарыстоўваць разнастайныя прыёмы мадэлiравання ў складанні казак:
1. Складанне казкі па прадметна-схематычнай мадэлі. Напрыклад, паказаць нейкі прадмет або малюначак, якая павінна стаць адпраўной кропкай дзіцячай фантазіі. Вядома, на першых сітавінах складана, гледзячы толькі на прадметы, што-небудзь цікавае скласці.
2. Працягваючы мадэлiраванне казак, можна вучыць дашкольнікаў хаваць знаёмых казачных герояў у звычайныя геаметрычныя фігуры. Так, паказваем 3 аднолькавых (па велічыні і колеру) круга: значыць, трэба меркаваць, што гэтая мадэль азначае казку «Тры парасяці». Ці тры аднолькавых па колеры, але розных па велічыні круга, натуральна, яны кажуць аб казцы «Тры мядзведзя».
3. Мадэлiраванне казачнага сюжэту. Мадэлі дапамагаюць не толькі наглядна ўявіць якi-небудзь аб’ект, але і мадэлiраваць (відазмяняць) яго, эксперыментаваць з ім. Пачынаць прыдумляць казкі лепш за ўсё калектыўна і выкарыстоўваючы абмежаваны набор карт, тады рэалізацыя мэты будзе больш прадуктыўнай. Паступова для казкі дадаецца па 3-4 дадатковых карты, і так да таго часу, пакуль не будзе задзейнічаны ўвесь набор. Кожнае дзіця атрымлівае (або вырабляе) уласны камплект карт і працуе з імі па-свойму меркаванні – прыдумляе новы твор або мадэлiруе знаёмае. Спачатку дзецям можна прапаноўваць гатовыя назвы казкі, абгаварыць з імі месца дзеяння і колькасць персанажаў – такі прыём палягчае самастойнае літаратурнае творчасць у перыяд яго засваення. Пасля гэтага дзейнасць дзяцей набывае поўную самастойнасць – яны самі прыдумваюць назву, месца дзеяння, герояў і вызначаюць іх колькасць, сэнсавую нагрузку, надзяляючы кожнага з іх адпаведнымі маральнымі якасцямі, вобразнымі характарыстыкамі.
4. Сімвалізацыя. Напрыклад, у казцы «Церамок» можна выкарыстоўваць літары – звярка. Замест літар могуць быць выкарыстаны каляровыя геаметрычныя фігуры, якія абазначаюць той ці іншы персанаж, або любыя іншыя ўмоўныя знакі.
Такім чынам, з дапамогай мадэлiравання дзецi вучацца бачыць у мадэлях рэальныя адносiны памiж персанажамi. З дапамогай суаднясення геаметрычных формаў па велiчынi можна мадэлiраваць адносiны памiж персанажамi.