Szorc К. IDEALNY NAUCZYCIEL W OPINII UCZNIÓW SZKÓŁ PONADGIMNAZJALNYCH

Rola nauczycieli w dobie nowoczesnego kształcenia zmieniła się zgodnie z wymogami czasów i potrzeb społeczeństwa. Coraz częściej podkreśla się wpływ osobowości i oddziaływań nauczyciela na kształtowanie się przyszłości młodego człowieka, a szczególnie jest to istotne na szczeblu edukacji gimnazjalnej [1, s. 137] i ponadgimnzajalnej.

Jaki zatem ma być nauczyciel, który wzbudzałby szacunek i odpowiadałby uczniom i rodzicom i jakiego uznaliby oni za swój autorytet? Bogdan Suchodolski, niekwestionowany autorytet polskiej pedagogiki pisał, iż „Nauczycielem powinien zostać tylko ten, kto znajduje szczęście w przyczynianiu się do duchowego i psychicznego wzrostu innych ludzi, kto tyle ma w sobie czystej młodzieńczości, że ani ciężar przeżytych lat, ani życiowa dojrzałość, ani mozół codziennej pracy nie potrafią w nim zasypać tryskającego źródła niewzruszonej wiary w zwycięską moc ogólnoludzkich ponadczasowych wartości” [2, s. 705]. Nauczyciel to człowiek, który wskazuje drogi poznania, uczy, jak pokochać wiedzę, jak budować swój obszar wiedzy, kształtuje postawę moralną; to osoba, którą cieszą sukcesy podopiecznych. Nauczyciel to nie tylko zawód, to powołanie. Nauczanie i wychowanie to innymi słowy specyficzna misja [3, s. 129].

Prawdopodobnie każdy z nas w czasach edukacji szkolnej – bez względu na szczebel kształcenia — wyobrażał sobie, jak miałby wyglądać jego idealny nauczyciel. Jakimi cechami miałby się charakteryzować? Mowa o nauczycielu, który mógłby być wzorem do naśladowania, niekwestionowanym autorytetem. Jak powszechnie wiadomo ideałów nie ma – dla każdego słowo to oznacza co innego. Nawet najbardziej elokwentny i prawy nauczyciel, który dla jednej osoby może być wzorem życiowym, dla innej może być osobą, którą należy ignorować, albo wręcz potępiać.

We wrześniu 2014 roku w ramach prowadzonego seminarium magisterskiego przebadano 80 uczniów klas II oraz III szkół ponadgimnazjalnych, w tym 43 dziewczyny oraz 37 chłopców. Badanie przeprowadzono za pomocą 80 kwestionariuszy ankiet, które zawierały pytania zarówno zamknięte jak i otwarte. Zapytano między innymi badanych uczniów czy spotkali na drodze dotychczasowej edukacji nauczyciela idealnego, a także czy któryś z ich obecnych nauczycieli stał się dla nich autorytetem?

Badani w 86,3 % stwierdzili, że podczas swojej edukacji nie spotkali idealnego nauczyciela. Zaskakującym przy tym jest fakt, iż ponad 67% ankietowanych uznało, że spotkało nauczyciela, który stał się ich autorytetem. Można więc wysunąć wniosek, iż według badanych nauczyciel, który jest ich autorytetem, nie musi być nauczycielem idealnym.

Analizując właściwości idealnego nauczyciela należałoby wskazać cechy oraz zachowania, którymi się on charakteryzuje. W świetle uzyskanych wyników 95,1% badanych uczniów jest zdania, że nauczyciel, który nie odpytuje uczniów zdecydowanie zasługuje na miano nauczyciela idealnego. 91,6 % respondentów za takiego uważa także nauczyciela, który nie zadaje prac do wykonania w domu. Aż 90% ankietowanych wskazało, iż nauczycielem idealnym jest też taki, który organizuje wycieczki oraz biwaki. 91,5 % licealistów jest zdania, iż nauczycielem idealnym nie jest osoba, która „wtrąca” się w życie prywatne uczniów oraz taka, która ich krytykuje (82,3 % badanych). Podsumowując tę kwestię można stwierdzić, iż nauczyciel idealny to w opinii uczniów osoba, która zwraca uwagę na potrzeby uczniów, stara zapewnić się im rozrywkę oraz wszelkie zadania i zagadnienia stara się realizować podczas zajęć szkolnych, nie zadając prac do wykonania w domu.

Każdy nauczyciel ma podczas swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej różnego rodzaju zadania do realizacji. Zapytano licealistów, jakie w ich opinii są główne zadania każdego nauczyciela i poproszono, aby wskazali trzy według nich najważniejsze. Najczęściej zaznaczaną odpowiedzią, bo przez aż 98% respondentów było: „wychowywać, przekazywać wartości moralne”. A zatem jak się okazuje, uczniowie oczekują od nauczycieli wskazań moralnych niezbędnych do budowania swego systemu wartości. Następnym zadaniem wskazanym przez 75% ankietowanych było „rozwiązywać problemy osobiste uczniów”. Najmniej głosów, bo tylko 10% ankietowanych stwierdziło, że nauczyciel powinien „przekazywać wiedzę wyłącznie z nauczanego przedmiotu”, natomiast 5% uczniów wybrało odpowiedź „ingerować w życie prywatne uczniów”.

Respondenci udzielili też odpowiedzi na pytanie: Które z powyższych zadań udaje się realizować Twoim nauczycielom/nauczycielowi? Odpowiedzi były podzielone. Aż 15% badanych odpowiedziało, iż żadne z powyższych zadań pedagogom w ich szkole nie udaje się zrealizować. To dość zaskakujący wynik biorąc pod uwagę wcześniej analizowane pytania. Okazało się, że w opinii 75% badanej młodzieży nauczycielom udaje się co najwyżej „przekazywać wiedzę z nauczanego przedmiotu oraz z innych dyscyplin”, a także „współpracować z rodzicami oraz różnymi instytucjami”.

Rozważając powyższe wyniki badań nasuwa się pytanie: Czy współczesny nauczyciel to wyłącznie zawód, czy też misja? Zdaniem przeważającej liczby uczniów (62,5% badanych), nauczyciel to zawód, a także misja. Uzasadnienia były różne np.

• Nauczyciel to zawód oraz misja ponieważ każdy nauczyciel powinien wychowywać, a także nauczać
• Nauczyciel to zawód oraz misja ponieważ oprócz nauczania danego przedmiotu powinien przekazywać nam wartości
• Nauczyciel to zawód oraz misja ponieważ powinien stanowić dla nas wzór do naśladowania

23,7% licealistów uznało, iż nauczyciel to wyłącznie misja. Uzasadniali to w następujący sposób:

• Nauczyciel to wyłącznie misja, ponieważ przede wszystkim powinien on przekazywać wzorce do naśladowania
• Nauczyciel to wyłącznie misja, ponieważ powinien kochać to co robi.
• Nauczyciel to wyłącznie misja, ponieważ nas wychowuje tak samo jak nasi rodzice

Niewielki odsetek uczniów (13,8%) stwierdziło, iż nauczyciel to wyłącznie zawód ponieważ:

• Powinien przekazywać nam przydatne informacje
• Naucza nas swojego przedmiotu i przygotowuje do matury
• Płacą mu za wykonywaną pracę

Kolejnym zagadnieniem, które poruszono w badaniu, jest przygotowanie merytoryczne oraz psychologiczno-pedagogiczne nauczyciela. Istnieje wiele opinii na ten temat, część społeczeństwa jest bowiem zdania, iż nauczyciel powinien przede wszystkim być dobrym psychologiem oraz pedagogiem, inni natomiast uważają, że aby być wartościowym nauczycielem wystarczy być doskonale przygotowanym pod względem merytorycznym.

Dane uzyskane w badaniu dowodzą, że w opinii 62,5% wszystkich respondentów przygotowanie merytoryczne nauczyciela w żaden sposób nie góruje nad przygotowaniem psychologiczno-pedagogicznym. Można więc pokusić się o konstatację, iż uważają oni obie kwestie za równie ważne, bądź też bardziej doceniają rolę przygotowania pod względem psychologiczno-pedagogicznym aniżeli merytorycznym. Potwierdza się zatem powszechnie funkcjonujące dziś przekonanie, że we współczesnym świecie coraz więcej wiemy, a coraz mniej rozumiemy. Co więcej, wydaje się, że podejmujemy – również jako nauczyciele – coraz mniej wysiłku, aby ów świat i żyjącego w nim człowieka rozumieć. Czy bez takiej cechy można być idealnym nauczycielem? Nauczycielem z ambicjami bycia autorytetem?

Nauczyciel powinien interesować się wieloma problemami dotykającymi jego podopiecznych. Respondenci zostali poproszeni o wskazanie spraw, którymi w ich odczuciu powinien interesować się nauczyciel. Najwięcej osób wskazało, iż nauczyciel powinien interesować się „zainteresowaniami, pasjami ucznia”, najmniej natomiast „zażywaniem przez ucznia substancji psychoaktywnych”. Jest to dość niepokojący fakt. 28,7% badanych uznało również, ze nauczyciel powinien zagłębiać się w sytuację rodzinną ucznia, a także według 12,5% licealistów – „niepowodzeniami szkolnymi ucznia i szukaniem ich przyczyn”. Poproszono również uczniów, aby sprecyzowali, którymi ze spraw interesują się ich nauczyciele. Ponad połowa ankietowanych uznało, że pedagodzy w ich szkole interesują się przede wszystkim relacjami uczniów z rówieśnikami, a także postępami w nauce.

Istotną kwestią jaką należy poruszyć mówiąc o autorytecie nauczyciela jest system wartości, którymi powinien się kierować w swojej pracy. Respondenci wybierając pięć najważniejszych wartości najczęściej wskazywali: tolerancję, szacunek do siebie i innych, empatię, honor oraz miłość do drugiego człowieka. Zapytani o to, którymi wartościami kierują się nauczyciele w ich szkole respondenci wskazali podobnie, jak w poprzednim pytaniu.

Podsumowując powyższą analizę na zakończenie ankietowani zostali poproszeni o kilka wskazówek dla nauczyciela, który chciałby być autorytetem wśród swoich uczniów. Odpowiedzi brzmiały następująco:

• Szanuj drugiego człowieka, którym jest Twój uczeń
• Bądź dobry dla uczniów
• Bądź sprawiedliwy, traktuj wszystkich jednakowo
• Nie wywyższaj się ze względu na to, iż masz od nas wyższą pozycję
• Bądź wyrozumiały, uczeń też ma prawo aby o czymś zapomnieć
• Słuchaj co mamy do powiedzenia, a i my będziemy słuchać Ciebie
• Nie krzycz, bądź cierpliwy
• Tłumacz tyle razy, ile będziemy Cię o to prosili
• Nie zadawaj tyle pracy domowej
• Nie wystawiaj uwag za każde drobne przewinienie
• Przekaż nam nie tylko wiedzę, ale również umiejętności.

Autorytet nauczyciela w opinii wielu pedagogów wpływa znacząco na efektywność pracy pedagogicznej. Wzbudza zarazem wiele kontrowersji i wywołuje mnóstwo burzliwych dyskusji. Już samo przygotowanie nauczyciela do pracy z uczniami jest sprawą niezwykle złożoną i wymagającą wysiłku. Wykształcenie nauczyciela, poziom jego wiedzy teoretycznej, wachlarz umiejętności dydaktycznych, psychologicznych stanowią podłoże pracy w szkole. Nauczyciel oddziałuje na swoich wychowanków w różny sposób – zarówno poprzez różnorodne sytuacje szkolne, jak i pozaszkolne. Wpływa on na swoich podopiecznych swoją osobą, cechami charakteru, reakcjami na różnego rodzaju sytuacje. Wydaje się, iż autorytet nauczyciela, jego cechy prowadzące ku doskonałości, to tematy wymagające ciągłej analizy, zbierania informacji i powtarzania badań, gdyż nadal problematyka ta jest przedmiotem dyskusji – zwłaszcza w sytuacji nowych potrzeb edukacyjnych związanych z dynamicznymi przeobrażeniami współczesnego świata.

Literatura